اشاره

امروزه هوش مصنوعی، از مباحث بسیار مهم و رایج در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به شمار می‌رود. بدیهی است که هر فرصتی، تهدیدهایی را نیز به همراه دارد که باید از قبل، در باره آن اندیشید و راهکارهای مواجهه یا برون‌رفت از آن را به‌درستی دانست تا بتوان به قلّه‌های بلند این دانشِ نوظهور دست یافت. رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره اهمّیّت هوش مصنوعی فرموده: «مسئله هوش مصنوعی، در اداره دنیا نقش دارد و باید به گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ده کشور برترِ هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.»

هفتمین نشست از سلسله‌نشست‌های علمی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در هفته پژوهش، به موضوع «بررسی چالش‌های امنیتی و حریم خصوصی در هوش مصنوعی» اختصاص داشت. سخنران ویژه این نشست، دکتر امیر جلالی، عضو هیأت علمی و مدیر آزمایشگاه نرم‌افزارهای هوشمند دانشگاه قم بود که با ارائه نمونه‌ها و مثال‌های متعدّد، به تبیین بحث چالش‌های موجود در حوزه امنیتی و حریم خصوصی در هوش مصنوعی پرداخت.

این نشست علمی با حضور مسئولان، متخصّصان و علاقه‌مندان، در روز پنج‌شنبه 23 آذرماه 1402 شمسی در سالن اجتماعات مرکز نور برگزار شد. نوشتار حاضر، خلاصه‌ای از مطالب ارزنده و مفید این سخنرانی را ارائه می‌کند که امید است مورد استفاده خوانندگان قرار گیرد.

چکیده

نظارت بر فضای مجازی با هدف صیانت از حقوق کاربران، از الزامات این فضاست که در کشورهای گوناگون، قوانین و مقرراتی برای آن تدوین شده و بر پایه آن، حقوق و تکالیفی برای کاربران فضای مجازی تعیین گردیده است. از چالش‌های مطرح در نظارت بر فضای مجازی، تعارض احتمالی آن با حریم خصوصی کاربران است. در این مقاله، به بررسی جنبه‌های نقض حریم خصوصی کاربران با وضع قوانین نظارتی و راه‌های جلوگیری از نقض حریم خصوصی پرداخته خواهد شد.

اشاره

با شکوفایی و رشد اینترنت اشیا، شهر هوشمند به یک پارادایم نوظهور تبدیل شده است که شامل: سنجش همه جا حاضر، زیرساختار‌های شبکه‌ای ناهمگن و سیستم‌های کنترل و پردازش اطلاعات هوشمند است. یک شهر هوشمند، می‌تواند دنیای فیزیکی را در زمان واقعی نظارت کند و سرویس‌های هوشمندی برای ساکنان محلی و مسافران ارائه نماید؛ خدماتی چون: حمل و نقل، بهداشت و درمان، محیط، سرگرمی و انرژی. بااین‌حال، نگرانی‌هایی در مورد امنیت و حفظ حریم خصوصی به‌وجود می‌آیند؛ زیرا برنامه‌های کاربردی شهر هوشمند، نه تنها طیف گسترده‌ا‌ی از اطلاعات حساس به حریم خصوصی را برای مردم و محافل اجتماعی جمع وری می‌کنند، بلکه امکانات شهر را کنترل می‌نمایند و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این مقاله، به بررسی امنیت و حریم خصوصی در برنامه‌های کاربردی شهرستان هوشمند می‌پردازیم.

به طور خاص در ابتداء، برنامه‌های کاربردی امیدوارکننده شهر هوشمند و معماری آن را معرفی می‌کنیم. سپس، چالش‌های حفظ حریم خصوصی و امنیت را در این برنامه‌های کاربردی مورد بحث قرار می‌دهیم. برخی از تلاش‌های تحقیقاتی انجام شده‌اند تا به این چالش‌های حریم خصوصی و امنیت برای مراقبت‌های بهداشتی هوشمند، حمل و نقل، انرژی هوشمند بپردازند. در نهایت، به برخی از مسائل باز برای تحقیقات آینده نیز اشاره خواهیم کرد.

 معرفی کتاب

کتاب «فقه حریم خصوصی»، دفتر نخست از دوره «فقه فنّاوری‌های نوین ـ بخش اوّل: فقه فضای مجازی» است و در واقع، محصول درس‌های آیت الله حمید شهریاری است که تحت عنوان «فقه فنّاوری‌های نوین» به صورت هفتگی در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار می‌شود. اثر حاضر، طیّ چهار فصل به طرح مباحثی درباره فقه حریم خصوصی پرداخته است.

امنیت اطّلاعات با گسترش روند دیجیتال شدن کاسته شده و هر روز حجم بیشتری از اطّلاعات کاربران فاش می‌شود. این روند، در سال‌های اخیر نگران‌کننده‌تر شده است. طبق خبر گروه دانش و فنّاوری خبرگزاری مهر، چند هفته پیش، تیتر این خبر همه را شگفت‌زده کرد: «اطلاعات ۵۰ میلیون کاربر فیسبوک افشا شد.» هر چند این نخستین‌باری نیست که اطّلاعات خصوصی افراد فاش می شود، امّا حجم آن، نگران‌کننده است. پیش از این نیز اخبار مربوط به فاش‌شدن اطّلاعات کاربران خبرساز شده بود؛ به عنوان مثال، در اوایل سال جاری رسوایی کمبریج آنالایتیکا در صدر اخبار قرار گرفت. این شرکت به وسیله اطّلاعات کاربران فیسبوک، استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرده بود.

به هر حال، همزمان با پیشرفت فنّاوری و دیجیتالیزه شدن سیستم‌های ذخیره اطّلاعات و گسترش استفاده از اینترنت در گجت‌های مختلف، هر روز اخبار بیشتری درباره فاش شدن اطلاعات محرمانه کاربران منتشر می‌شود. افشاء اطّلاعات کاربران، در سال های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است و دلایل مختلفی دارد.